Fenyloalanina

Fenyloalanina może występować w trzech różnych formach: 

• L-fenyloalanina (obecna w produktach spożywczych),
• D-fenyloalanina (wytwarzana syntetycznie), 
• DL-fenyloalanina (połączenie dwóch wcześniejszych form, zazwyczaj stosowana w suplementach diety) .

Fenyloalanina – właściwości

Fenyloalanina bierze udział w powstawaniu tyrozyny, neuroprzekaźników i hormonów tarczycy

Fenyloalanina odgrywa kluczową rolę w powstawaniu aminokwasów. W organizmie człowieka ulega przekształceniu do innego aminokwasu - tyrozyny. Z tego względu przypisuje się jej pośrednie działanie w syntezie (wytwarzaniu) neuroprzekaźników dopaminy i noradrenaliny, które wpływają m.in. na nasz nastrój . 

Podobnie wygląda to w przypadku produkcji hormonów tarczycy. Tyrozyna, która powstaje z fenyloalaniny jest prekursorem hormonów tarczycy – tyroksyny i trójjodotyroniny. I dlatego też mówi się, że fenyloalanina jest potrzebna do prawidłowego funkcjonowania tarczycy .

Fenyloalanina może łagodzić objawy depresji

Dane naukowe wskazują, że spożywanie wysokich ilości fenyloalaniny może wykazywać działanie przeciwdepresyjne . Wiąże się to z uczestnictwem fenyloalaniny w wytwarzaniu neuroprzekaźników.

W przypadku leczenia depresji zazwyczaj stosowano dawkę fenyloalaniny na poziomie 1-10 g/dzień. Oznaczało to średnio spożycie tego aminokwasu w wysokości 11,6/116 mg/kg masy ciała. Trzeba jednak zaznaczyć, że nie wszystkie badania potwierdzają właściwości antydepresyjne fenyloalaniny.

Prawdopodobnie fenyloalanina wpływa na pigmentację skóry u osób chorych

Na podstawie aktualnego stanu wiedzy można przypuszczać, że doustne i miejscowe stosowanie fenyloalaniny może wzmacniać działanie UV u osób z bielactwem, prowadząc do korzystnego ciemnienia lub zmiany barwy białych plam, szczególnie na twarzy. Jednakże naukowcy podkreślają, że potrzebne jest przeprowadzenie dalszych badań naukowych aby potwierdzić skuteczność tego działania .

Fenyloalanina – źródła

Fenyloalanina występuje w produktach o wysokiej zawartości białka (mięso, ryby, produkty mleczne, orzechy, ziarna)

Fenyloalanina jest szeroko rozpowszechniona w produktach spożywczych. W największych ilościach występuje w mięsie, rybach, produktach mlecznych, jajach, nasionach roślin strączkowych (np. soczewicy, bobie, ciecierzycy, fasoli, grochu), orzechach, nasionach słonecznika, pestkach dyni. Można ją znaleźć w kakao, makaronach, kaszach, ryżu. Obecna jest również w niektórych warzywach i owocach. 

Źródłem fenyloalaniny jest również aspartam – powszechnie stosowana substancja intensywnie słodząca (słodzik). Po jego spożyciu do naszego krwiobiegu zostaje uwolniona wspomniana fenyloalanina.

Fenyloalania – dawkowanie

Fenyloalanina u osób zdrowych jest przekształcana do innego aminokwasu - tyrozyny. Z tego względu przy ustalaniu zapotrzebowania na te składniki podaje się łączną sumę dla obydwóch aminokwasów.

Ilość fenyloalaniny, jaką powinniśmy spożyć zależy od płci, wieku i stanu fizjologicznego. Wraz z wiekiem zapotrzebowanie na fenyloalaninę spada. Kobiety ciężarne i karmiące wymagają więcej fenyloalaniny . 

Osoby dorosłe powinny spożywać dziennie fenyloalaninę w ilości ok. 33 mg/kg masy ciała. Dla przykładu osoba powyżej 18 roku życia o masie ciała 60 kg powinna dostarczać codziennie 1980 mg fenyloalaniny (czyli niecałe 2 gramy). Aby dostarczyć taką ilość wystarczy spożyć np. 1 porcję mięsa z kurczaka i 3 plastry żółtego sera Gouda. 

Tabela 1. Zapotrzebowanie człowieka na fenyloalaninę i tyrozynę.

Wiek	Dawka fenyloalaniny+tyrozyny (mg/kg masy ciała/dzień)
	Mężczyźni	Kobiety
0-6 miesięcy	135	135
7-12 miesięcy	84	84
1-3 lat	54	54
4-8 lat	41	41
9-13 lat	41	38
14-18 lat	38	35
>19 lat	33	33
Kobiety ciężarne	-	44
Kobiety karmiące	-	51

Fenyloalanina – niedobór

Fenyloalanina jest powszechnie występującym w żywności aminokwasem dlatego raczej nie obserwuje się jej niedoborów. Jednakże niski poziom fenyloalaniny w organizmie może być przyczyną utraty apetytu, braku energii, zmęczenia, rozwoju zaburzeń depresyjnych, problemów z pamięcią, zaburzeń koncentracji .

Cz fenyloalanina jest szkodliwa?

U ludzi zdrowych fenyloalanina nie wywołuje skutków ubocznych

Uważa się, że fenyloalanina spożywana nawet w stosunkowo wysokich ilościach przez osoby zdrowy nie przyczynia się do wystąpienia żadnych poważnych działań niepożądanych .

U niektórych ludzi podawanie fenyloalaniny w formie preparatów może powodować łagodne skutki uboczne, takie jak: nudności, zgaga i bóle głowy.

W skrajnych przypadkach, stosowanie fenyloalaniny w formie suplementów diety może być przyczyną niepokoju i nadpobudliwości u dzieci. Przypuszcza się, że fenyloalanina spożywana jako suplement diety w ilości przekraczającej 5000 mg/dzień może mieć działanie toksyczne .

Spożycie fenyloalaniny musi być bardzo ograniczone przez osoby cierpiących na fenyloketonurię

Fenyloketonuria jest chorobą genetyczną polegającą na braku w organizmie enzymu (hydroksylazy fenyloalaninowej, PAH), który przekształca fenyloalaninę w tyrozynę. W rezultacie, w ustroju człowieka gromadzą się zbyt wysokie ilości fenyloalaniny, która wykazuje wówczas działanie toksyczne. Z tego względu osoby z tą chorobą muszą drastycznie ograniczyć spożycie fenyloalaniny. Nie mogą jej też wykluczyć całkowicie, ponieważ w niewielkich ilościach wykorzystywana jest przez organizm do produkcji białek .

Dla osób cierpiących na fenyloketonurię określono rekomendowany poziom fenyloalaniny jaki powinny codziennie dostarczać. Wartości te zamieszczono w tabeli 2. Jednakże dane te są podane tylko w formie pewnego zakresu ilości fenyloalaniny. Wynika to z tego, że u różnych osób spożycie takiej samej ilości fenyloalaniny może powodować odmienny wzrost stężenia tego składnika we krwi. Zależy to m.in. od wieku, masy ciała, czy też indywidualnej tolerancji fenyloalaniny . 

Tabela 2. Rekomendowany poziom spożycia fenyloalaniny i tyrozyny u osób z fenyloketonurią.

Wiek	Zalecana ilość fenyloalaniny (mg/dzień)	Zalecana ilość tyrozyny (mg/dzień)
0-3 miesięcy	130-430	1100-1300
3-6 miesięcy	135-400	1400-2100
6-9 miesięcy	134-370	2500-3000
9-12 miesięcy	135-330	2500-3000
1-4 lat	200-320	2800-3500
>4 lat	200-1100	4000-6000
Ciąża, I trymestr	265-770	6000-7600
Ciąża, II trymestr	400-1650	6000-7600
Ciąża, III trymestr	700-2275	6000-7600
Karmienie piersią	700-2275	6000-7600

Osobom cierpiącym na fenyloketonurię zaleca się zwiększone spożycie tyrozyny

Osoby z fenyloketonurią powinny spożywać nieco większe ilości tyrozyny . W przypadku osób zdrowych, tyrozyna nie jest uznawana za aminokwas egzogenny, czyli taki, który musimy dostarczać wraz z żywnością. Wynika to z tego, że tyrozyna w naszym organizmie może powstawać z fenyloalaniny. Jednakże osoby chore na fenyloketonurię muszą zadbać o spożycie tyrozyny ponieważ w ich organizmie nie następuje wytwarzanie tyrozyny z wspomnianej fenyloalaniny.

W sprzedaży dostępne są specjalne produkty spożywcze pozbawione fenyloalaniny. Dodatkowo, produkty te zazwyczaj uzupełniane są w potrzebną tyrozynę.

Co do zasady nie zaleca się suplementacji tyrozyną u osób cierpiących na fenyloketonurię. Zazwyczaj ilość tego aminokwasu w postaci produktów dedykowanych dla osób z fenyloketonurią jest wystarczająca dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Tyrozynę można podawać dodatkowo wyłącznie w przypadku, gdy jej poziom we krwi jest poniżej normy .

Zbyt wysokie ilości spożywanej fenyloalaniny u osób z fenyloketonurią wywołują działanie neurotoksyczne

Nieprzestrzeganie diety ubogofenyloalaninowej, czyli spożywanie zbyt wysokich ilości fenyloalaniny przez osoby cierpiące na fenyloketonurię prowadzi do wystąpienia takich objawów i skutków jak:

• Upośledzenie umysłowe
• Małogłowie
• Opóźnienie rozwoju fizycznego
• Zaburzenia zachowania
• Zmiany skórne
• Problemy z koncentracją
• Występowanie lęku, niepokoju
• Nadpobudliwość (głównie u chłopców)
• Pojawienie się mysiego zapachu potu i moczu

Dla osób z fenyloketonurią mogą być pomocne aminokwasy rozgałęzione (BCAA)

Dane naukowe pokazują, że podawanie osobom cierpiącym na fenylokenoturię aminokwasów rozgałęzionych (BCAA), do których należą: leucyna, izoleucyna i walina może obniżać stężenie i nadmierne gromadzenie się fenyloalaniny w mózgu. Dzieje się tak dlatego, że aminokwasy te spożywane w wysokich ilościach ograniczają przenikanie fenyloalaniny do tego organu.

Fenyloalanina nie powinna być przyjmowana z niektórymi lekami

DL-fenyloalaniny nie należy stosować u osób przyjmujących leki przeciwpsychotyczne (takie jak fenytoina, kwas walproinowy, karbamazepina), ponieważ może to powodować lub nasilać objawy późnej dyskinezy (TD). Dyskineza to mimowolne ruchy języka, warg, twarzy, tułowia i kończyn, które mogą wystąpić u osób przyjmujących leki przeciwpsychotyczne przez długi czas.

Fenyloalanina stosowana w mega dawkach może zmniejszać wchłanianie baklofenu (leku stosowanego do łagodzenia skurczu mięśni) i lewodopy (leku wykorzystywanego w terapii choroby Parkinsona), a tym samym ogranicza ich skuteczność działania.

Spożywanie wysokich ilości fenyloalaniny w obecności inhibitorów monoaminooksydazy (leków przeciwdepresyjnych starszej generacji, np. fenelzyny, izokarboksazydu) może spowodować silny wzrost ciśnienia krwi (przełom nadciśnieniowy). Ten poważny wzrost ciśnienia krwi może prowadzić do zawału serca lub udaru mózgu .