Witamina B1 (tiamina)

Witamina B1 – właściwości

Witamina B1 zapewnia prawidłowe funkcjonowanie komórek ustroju

Tiamina jest niezbędnym składnikiem wielu enzymów biorących udział w skomplikowanych przemianach biochemicznych zachodzących w naszym ustroju, wśród których można wymienić szlak glikolityczny, cykl kwasu cytrynowego (cykl Krebsa), szlak pentozofosforanowy czy też udział w degradacji aminokwasów rozgałęzionych (BCAA).

Obecność witaminy B1 pomaga komórkom znajdującym się w naszym organizmie wytwarzać energię potrzebną do ich prawidłowego funkcjonowania.

Z udziałem tiaminy powstaje acetylocholina i serotonina

Witamina B1 jest również niezbędnym koenzymem w syntezie (wytwarzaniu) wielu neuroprzekaźników, takich jak asparaginian, glutaminian, acetylocholina i serotonina . Poprzez to działanie, witamina B1 wspomaga prawidłowe funkcjonowanie naszego układu nerwowego.

Tiamina bierze udział w przekazywaniu impulsów nerwowych i budowie nerwów

Witamina B1 zaangażowana jest w tworzenie otoczki mielinowej – struktury osłaniającej włókna nerwowe.

Tiamina uczestniczy też w tworzeniu się synaps – połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Dodatkowo, witamina ta odgrywa rolę w regeneracji tkanki nerwowej i usuwaniu szkodliwych reaktywnych form azotu w komórkach nerwowych.

W ten sposób, witamina B1 bierze pośrednio udział w przewodzeniu impulsów nerwowych i ma działanie ochronne dla naszych nerwów.

Tiamina może zmniejszać poziom cukru we krwi i hamować rozwój neuropatii cukrzycowej

W dwóch przeprowadzonych badaniach naukowcy wskazali, że suplementacja witaminą B1 może przyczyniać się do niewielkiego obniżenia poziomu cukru we krwi u pacjentów z cukrzycą typu 2, a także poprawiać tolerancję na glukozę. Efekt ten odnotowano przy dawce 150-300 mg tiaminy / dzień.

Przypuszcza się, że tiamina może być skuteczna w łagodzeniu objawów neuropatii cukrzycowej (zaburzeń neurologicznych powstałych w przebiegu cukrzycy). Badacze wykazali, że stosowanie benfotiaminy w dawce 120-900 mg/dzień może zmniejszać nasilenie objawów neuropatii i ograniczać wydalanie albumin z moczem, które jest wskaźnikiem wczesnej fazy wspomnianej nefropatii cukrzycowej.

Powyższe dane wskazują, że spożywanie wysokich ilości witaminy B1 może przynosić korzyści zdrowotne osobom cierpiącym na cukrzycę.

Tiamina prawdopodobnie korzystnie wpływa na narząd wzroku

W przeprowadzonych badaniach zauważono, że osoby, które spożywały wysokie ilości tiaminy były mniej podatne na rozwój zaćmy jądrowej.

Z kolei wyniki innego doświadczenia sugerują, że wysokie spożycie tiaminy może spowolnić rozwój zmętnienia soczewki związanego z wiekiem.

Dlatego też, jeżeli chcemy zadbać o prawidłowe funkcjonowanie naszego wzroku, powinniśmy wprowadzać do naszej diety produkty zawierające witaminę B1.

Tiamina zapobiega rozwojowi choroby beri-beri i choroby Wernickego Korsakoffa

Witamina B1 stosowana jest w leczeniu różnych zaburzeń genetycznych związanych ze wspomnianymi powyżej szlakami metabolicznymi i zespołami niedoboru tiaminy (np. choroba beri-beri i choroba Wernickego-Korsakoffa).

Witamina B1 na komary i kleszcze

W obiegu krąży wiele informacji, że witamina B1 może być skuteczna przeciwko komarom i kleszczom, działając na nie odstraszająco. Według różnych opinii, nadmiar witaminy B1 wydalany jest wraz z potem i moczem i to właśnie jej zapach ma podobno działać zniechęcająco na owady. Co ciekawe, w sprzedaży można spotkać preparaty przeciw komarom i kleszczom  zawierające w swoim składzie tiaminę. Jednakże przeprowadzone badania naukowe zaprzeczają takiemu działaniu.

Witamina B1 – źródła

Najlepszym źródłem tiaminy są mięso, produkty pełnoziarniste, nasiona i orzechy

Witamina B1  występuje w wielu produktach spożywczych ale jej zawartość w nich jest stosunkowo niska.

Tiamina obecna jest m.in. w mięsie (np. wieprzowinie, drobiu), rybach, kiełkach pszenicy, wątrobie, foli, grochu, orzechach i produktach pełnoziarnistych.

Tiaminy praktycznie wcale nie zawierają produkty mleczne, warzywa i owoce.

Witamina B1 – dawkowanie

Tiamina nie jest syntetyzowana i magazynowa w naszym organizmie

Witamina B1 nie może być syntetyzowana (wytwarzana) w organizmie człowieka. Jedynie znikome, nieznaczące ilości tiaminy są produkowane przez florę bakteryjną zasiedlającą nasze jelita.

Dodatkowo, nie jest ona magazynowana w wysokich ilościach („przechowywane” jest zaledwie ok. 30 mg tiaminy). Jej niewielkie, dodatkowe pokłady znajdują się w wątrobie

Ponadto, tiamina charakteryzuje się krótkim okresem półtrwania (wynoszącym ok. 1-3 tygodni) – szybko ulega „zużyciu”. W rezultacie ważne jest aby ją regularnie dostarczać.

Dzienne zapotrzebowanie na tiaminę wynosi ok. 1,1-1,3 mg

Według zaleceń, codziennie powinniśmy dostarczać w przybliżeniu 0,3-0,5 mg tiaminy na każde spożyte 1000 kcal . W uproszczeniu, osoby dorosłe powinny codziennie spożywać 1,1-1,3 mg witaminy B1.

Kobiety ciężarne i karmiące wymagają większej ilości witaminy B1

W okresie ciąży i laktacji, kobiety powinny dostarczać więcej tiaminy. Według zaleceń, odpowiednią dawką jest 1,4-1,5 mg/dzień.

Wysokie dawki witaminy B1 stosuje się w przebiegu różnych chorób

W przypadku wystąpienia łagodnego niedoboru witaminy B1, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization) zaleca doustne podawanie tiaminy w dawce 10 mg/dzień przez tydzień, a następnie 3-5 mg/dzień przez co najmniej 6 kolejnych tygodni.

Autorzy wytycznych Europejskiej Federacji Towarzystw Neurologicznych (EFNS) w zakresie diagnozowania, zapobiegania i leczenia encefalopatii Wernickego zauważyli, że nawet wysokie doustne dawki tiaminy mogą nie być skuteczne w podnoszeniu poziomu tiaminy we krwi lub leczeniu wspomnianej encefalopatii. Zalecają oni podawanie dożylne 200 mg witaminy B1, trzy razy dziennie (łącznie 600 mg) aż do ustąpienia objawów choroby.

Suplementację witaminą B1 zaleca się zwykle u pacjentów po operacjach bariatrycznych aby uniknąć niedoborów tego składnika. Jeżeli zostaliśmy poddani tego typu operacjom, powinniśmy pomyśleć o wzbogaceniu naszej diety w tiaminę. Możemy wprowadzić do jadłospisu więcej produktów bogatych w tę witaminę i/lub wspomóc się suplementami diety oraz lekami z tiaminą.

Witamina B1 występuje również w formie suplementów diety i leków

W sprzedaży dostępna jest benfotiamina – pochodna tiaminy, rozpuszczalna w tłuszczach, która po dostaniu się do organizmu człowieka ulega przemianie do witaminy B1. Ta forma tiaminy stosowana jest w suplementach diety. W suplementach diety możemy spotkać jeszcze inne postaci tiaminy. Są to zwykle chlorowodorek tiaminy i monoazotan tiaminy.

W celu leczenia chorób związanych z niedoborem witaminy B1 stosuje się również leki, których substancją aktywną jest zazwyczaj chlorowodorek tiaminy. W sprzedaży dostępne są zarówno leki na receptę (np. Vitaminum B1 Richter), jak również leki niewymagające recepty (np. Vitaminum B1 Polfarmex). Ceny tych leków są stosunkowo niskie. Vitaminum B1 Richter (50 tabletek, 25 mg) kosztuje ok. 5 zł, zaś za Vitaminum B1 Polfarmex (50 tabletek, 3 mg) będzie trzeba zapłacić ok. 3 zł.

Tabela 1. Zapotrzebowanie człowieka na witaminę B1.

Płeć i wiek	Dawka witaminy B1 (mg/dzień)
Niemowlęta
0-0,5	0,2
0,5-1,0	0,3
Dzieci
1-3 lat	0,5
4-6 lat	0,6
7-9 lat	0,9
Chłopcy
10-12 lat	1,0
13-15 lat	1,2
16-18 lat	1,2
Dziewczęta
10-12 lat	1,0
13-15 lat	1,1
16-18 lat	1,1
Mężczyźni
>19 lat	1,3
Kobiety
>19 lat	1,1
ciężarne	1,4
w okresie laktacji	1,5

Witamina B1 – przyczyny i skutki niedoboru

Ze względu na niskie zapasy ustrojowe tiaminy, niedobór tego składnika może pojawić się już po 2 tygodniach od zaprzestania jego spożycia. Dlatego też tak ważne jest abyśmy regularnie spożywali produkty zawierające witaminę B1.

Niedobór witaminy B1 powoduje ogólne zmęczenie i osłabienie organizmu

We wczesnym stadium, niedobór tiaminy może powodować utratę masy ciała, anoreksję, brak łaknienia, pogorszenie się nastroju, dezorientację i zaburzenia koncentracji, utratę pamięci krótkotrwałej i osłabienie mięśni.

Brak witaminy B1 może prowadzić do choroby beri-beri i encefalopatii Wernickego-Korsakoffa

Klasyczną chorobą wywołaną przez niedobór tiaminy u ludzi jest choroba beri-beri . Charakteryzuje się ona wystąpieniem neuropatii obwodowej (uszkodzeniem nerwów obwodowych) i ogólnym wyniszczeniem. Ludzie cierpiący na to schorzenie mają upośledzone funkcje ruchowe, słabszy refleks, a także dochodzi u nich do zaburzeń czucia. U osób z chorobą beri-beri mogą pojawiać się również mrowienia na dłoniach i stopach. W skrajnych przypadkach choroba ta może doprowadzić do obrzęków i zaistonowej niewydolności serca.

Leczenie choroby beri-beri zwykle polega na pozajelitowym (np. domięśniowym, dożylnym) podaniu witaminy B1.

Skutkiem głębokiego niedoboru witaminy jest rozwój choroby Wernickego-Korsakoffa, która manifestuje się wystąpieniem encefalopatii Wernickego (nazywanej encefalopatią alkoholową), czyli ostrego zespołu objawów neurologicznych. Jak nazwa wskazuje, problem ten dotyczy głównie osób nadużywających alkoholu. Specyficznymi objawami tego schorzenia są m.in. podwójne widzenie, oczopląs, apatia, amnezja, zaburzenia koordynacji ruchowej ciała (ataksja).

Obróbka termiczna obniża poziom witaminy B1

Witamina B1 jest wrażliwa na działanie wysokiej temperatury, dlatego też gotowanie, smażenie, pieczenie niszczą w dużym stopniu tę witaminę. Z tego względu, jeżeli zależy nam na dostarczeniu dużych ilości tiaminy, produkty ją zawierające powinniśmy najlepiej spożywać na surowo, o ile jest to oczywiście możliwe.

Herbata i kawa mogą zmniejszać aktywność tiaminy

Polifenole występujące w kawie czy herbacie mają zdolność do inaktywacji (hamowania aktywności) witaminy B1. Dlatego też produktów będących źródłem tiaminy nie warto spożywać jednocześnie z tymi napojami. Dla przykładu, jeżeli zależy nam na dostarczeniu jak największych ilości tiaminy, to spożywając obiad nie powinniśmy go popijać herbatą lub kawą.

Surowe ryby i owoce morza zawierają tiaminazę rozkładającą witaminę B1

Odkryto, że w surowych skorupiakach i rybach znajdują się pewne ilości enzymu – tiaminazy, która rozkłada (niszczy) witaminę B1. Gdybyśmy odżywiali się głównie tymi składnikami, to z pewnością mielibyśmy powody do zmartwienia w kontekście niedoboru witaminy B1. Jednakże zwyczajowe spożywanie surowych ryb i skorupiaków nie jest dla nas żadnym zagrożeniem. Możemy np. spożywać sushi bez obaw o pojawienie się niedoboru tiaminy.

Deficyt tiaminy może być z kolei realnym problemem wśród zwierząt domowych, szczególnie psów będących na diecie BARF, opartej na surowym mięsie – bardzo często pochodzącym głównie z ryb.

Niektóre leki mogą obniżać stężenie witaminy B1

Poziom witaminy B1 w organizmie może ulec obniżeniu wskutek stosowania diuretyków pętlowych (leków moczopędnych, np. Furosemidu), wykorzystywanych w leczeniu obrzęków i nadciśnienia tętniczego krwi.

Na stężenie tiaminy negatywnie może wpływać również fluorouracyl – lek przeciwnowotworowy, stosowany podczas chemioterapii. Wśród pacjentów przyjmujących go stwierdzono kilka przypadków encefalopatii Wernickego i choroby beri-beri. Wydaje się, że składnik ten zwiększa metabolizm („zużycie”) tiaminy i blokuje tworzenie się jej aktywnej formy.

W przypadku stosowania powyższych leków należy zadbać o to, by spożywać więcej produktów będących źródłem witaminy B1.

Niski poziom wapnia i magnezu może być przyczyną deficytu tiaminy

Na niedobór tiaminy może mieć wpływ zawartość w organizmie wapnia i magnezu. Uważa się, że te dwa składniki odpowiedzialne są za dystrybucję witaminy B1 w wątrobie, a ich brak może nasilać niedobór witaminy. W skrajnych przypadkach może zdarzyć się sytuacja, że wystąpią u nas objawy niedoboru witaminy B1, pomimo, że spożywamy jej odpowiednie ilości. “Winnym” tej sytuacji może być właśnie wspomniany brak magnezu i wapnia.

Do niedoboru witaminy B1 mogą prowadzić operacje bariatryczne

Przyczyną deficytu tiaminy w organizmie mogą być też przeprowadzone operacje bariatryczne (głównie operacje pomostowania żołądka) mające na celu obniżenie masy ciała. Wskutek tych zabiegów, w latach 1991-2008 zidentyfikowano 84 przypadki encefalopatii Wernickego. Około połowa pacjentów doświadczyła długotrwałych zaburzeń neurologicznych.

Problem braku tiaminy dotyczy głównie alkoholików i osób zarażonych wirusem HIV

Niedobory tiaminy zdarzają się stosunkowo rzadko. Na deficyt tej witaminy narażone są przede wszystkim osoby zarażone wirusem HIV, a także alkoholicy.

Aż u 80% alkoholików stwierdza się niedobory witaminy B1. Podyktowane to jest kilkoma czynnikami: spożywany etanol zmniejsza wchłanianie tiaminy z przewodu pokarmowego, obniża zapasy tiaminy w wątrobie i hamuje fosforylację (aktywację) tej witaminy.

Osoby starsze są narażone na niedobór witaminy B1

Deficyt witaminy B1 obserwowany jest również u osób starszych. Według szacunków, ok. 20-30% osób w podeszłym wieku cierpi na niskim poziom tego składnika w organizmie. Wynika to przede wszystkim z niskiego spożycia produktów bogatych w witaminę B1, współwystępowania chorób przewlekłych, stosowania wielu leków i niskiego poziomu wchłaniania tiaminy spowodowanego starzeniem się ustroju.

U osób z cukrzycą obserwuje się niski poziom tiaminy

W przeprowadzonych badaniach zauważono, że stężenie tiaminy we krwi osób cierpiących na cukrzycę typu 1 i 2 jest niższe niż u osób zdrowych o kolejno 76 i 75%.

W innym doświadczeniu stwierdzono, że odsetek osób z cukrzycą typu 1 lub typu 2, które mają niski poziom tiaminy w organizmie (oznaczony na podstawie aktywności transketolazy w erytrocytach) wahał się na poziomie od 17 do aż 79%.

Z kolei na łamach czasopisma Diabetes & Vascular Disease Research opublikowano pracę, w której pokazano, że 8% pacjentów z cukrzycą miało łagodny niedobór tiaminy, a aż 32% cierpiało na umiarkowany niedobór.

Niedobór witaminy B1 może być skutkiem wielu chorób

Deficyt tiaminy może nastąpić w przebiegu zespołu przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego (SIBO, ang. small intestinal bacterial overgrowth). Warto zaznaczyć, że w tym przypadku stosowanie wysokich dawek witaminy B1 może być bezskuteczne i w pierwszej kolejności konieczne jest wprowadzenie leków przeciwbakteryjnych.

Braki tiaminy obserwowane są też u osób krytycznie chorych lub poddanych intensywnej terapii z powodu występującego u nich hipermetabolizmu

Do niedoboru witaminy B1 predysponują również takie choroby jak:

• anoreksja
• choroba wrzodowa żołądka
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• rak żołądka i jelita grubego
• nawracające wymioty
• przewlekła biegunka
• zespół Leśniowskiego-Crohna
• niedrożność jelit
• zapalenie trzustki

Dane naukowe wskazują, że nawet aż 21-98% pacjentów z niewydolnością serca może mieć niedobory tiaminy.

Stwierdzono, że u pacjentów z depresją obserwuje się niedobory witaminy B1. Jednakże nie do końca wiadomo, czy to niedobór tiaminy może być przyczyną rozwoju depresji, czy niewystarczająca ilość witaminy B1 może prowadzić do depresji.

Na brak tiaminy narażone są osoby z niewydolnością nerek, które poddawane są hemodializie prowadzącej do szybszej utraty tego składnika z ustroju.

Niedobór tiaminy może wystąpić też w przebiegu zespołu ponownego odżywienia (ang. refeeding syndrome), gdy wprowadzenie węglowodanów u osób wygłodzonych może doprowadzić do zwiększonego zapotrzebowania na witaminę B1.

Brak tiaminy może występować u osób zdrowych

Niewielkie niedobory tiaminy mogą pojawić się w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na ten składnik. Więcej witaminy B1 możemy potrzebować w przypadku wystąpienia stanów gorączkowych, wzmożonego wysiłku fizycznego, ciąży, laktacji, czy też przewlekłego stresu.

Na skutki niedoboru witaminy B1 szczególnie podatne są noworodki w pierwszych miesiącach życia.

Większych ilości witaminy B1 wymagają też osoby będące na diecie wysokowęglowodanowej. Jeżeli zdecydowaliśmy się stosować dietę o wysokiej zawartości węglowodanów, powinniśmy w niej szczególnie uwzględnić więcej produktów będących źródłem tiaminy.

Witamina B1 – jak zbadać poziom

Poziom tiaminy we krwi nie jest wiarygodnym wskaźnikiem zawartości tej witaminy w naszym organizmie. Oznaczając stężenie witaminy B1 we krwi nie możemy mieć 100% pewności czy uzyskany wynik wskaże nam na jej niedobór. Jednakże jest to najbardziej  powszechny rodzaj stosowanego badania.

Jej status najczęściej jest mierzony poprzez oznaczenie aktywności enzymu – transketolazy w erytrocytach (ETKAC). Niedobór tiaminy stwierdza się, gdy wartość  wskaźnika ETKAC jest większa niż 1,25. Niestety ten rodzaj badania nie jest powszechnie wykorzystywany w diagnostyce laboratoryjnej.

Witamina B1 – przyczyny i skutki nadmiaru

Spożycie wysokich ilości tiaminy nie powoduje skutków ubocznych

Spożyta tiamina jest wchłaniana w jelicie czczym i krętym na zasadzie biernego i aktywnego transportu i jest przekształcana w aktywną formę (pirofosforan tiaminy).

Według danych, jednorazowo organizm może wchłonąć maksymalnie 5 mg witaminy B1.

Nadmiar tiaminy jest wydalany z organizmu wraz z moczem. Nasz ustrój bardzo dobrze sobie radzi z dużymi dawkami witaminy B1. W literaturze naukowej brakuje doniesień o niepożądanych skutkach spożycia wysokich ilości tiaminy.

Stwierdzono, że nawet przy mega dawkach rzędu 50 mg/dzień nie odnotowuje się żadnych działań ubocznych.

Z tego też względu nie ustalono górnego, tolerowanego limitu spożycia witaminy B1 (UL, ang. Tolerable Upper Intake Level).

Podsumowując, nawet gdybyśmy spożywali wyłącznie produkty spożywcze bogate w witaminę B1 to nie grozi nam “przedawkowanie” tej witaminy.

Witamina B1 – interakcje z lekami

Według danych naukowych, tiamina nie wchodzi w interakcje z żadnymi lekami . Nie ma zatem konieczności ograniczania spożywania produktów spożywczych bogatych w witaminę B1 w trakcie przyjmowania różnych leków.