Witamina E

Rodzaje Witaminy E

Witamina E jest związkiem złożonym z tokoferoli i tokotrienoli

Witaminę E tworzy 8 związków chemicznych: 4 tokoferole i 4 tokotrienole. Związkiem wyjściowym dla wszystkich grup jest tokol. Tokoferole i tokotrienole zbudowane są z dwupierścieniowego szkieletu 6-hydroksychromanu i łańcucha bocznego zawierającego 3 jednostki izoprenowe. Tokoferole zawierają nasycony boczny łańcuch węglowy (atomy węgla połączone są pojedynczymi wiązaniami) natomiast tokotrienole nienasycony boczny łańcuch węglowy (atomy węgla połączone są podwójnymi wiązaniami).

Witamina E występuje w 4 formach o różnych aktywnościach biologicznych

W grupach tokoferoli i tokotrienoli występują formy α, β, γ, δ.  Chociaż posiadają one podobne właściwości chemiczne, różnią się aktywnością biologiczną. α-tokoferol jest najbardziej aktywny i jako jedyna z form jest transportowany przez specjalne białko α-TTP do miejsc działania. Pozostałe formy są metabolizowane i wydalane .

Tokoferole posiadają 8, a tokotrienole 2 stereoizomery (związki chemiczne, w których atomy połączone są w tych samych sekwencjach, ale różnią się jedynie ułożeniem przestrzennym). Dla α- tokoferolu oznaczane są skrótami: RRR-, RSR-, RRS-, RSS-, SRR-, SSR-, SRS-, SSS. Z wyjątkiem RRR- α-tokoferolu, wszystkie pozostałe formy pozyskiwane są syntetycznie.

Witamina E - właściwości

Witamina E chroni komórki przed działaniem wolnych rodników

Witamina E jest jednym z najsilniejszych przeciwutleniaczy. Chroni przed utlenianiem wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNNKT), fosfolipidy i erytrocyty (krwinki czerwone). Dzięki temu chroni błony komórkowe  przed atakiem wolnych rodników tlenowych.

Witamina E chroni przed nadmierną agregacja płytek krwi

Witamina E hamuje aktywność enzymu cyklooksygenazy oraz kinazy białkowej C, dzięki czemu przeciwdziała nadmiernej agregacji (łączeniu się ze sobą) płytek krwi. Pomimo takich właściwości, badania nie wykazały jednoznacznie korzystnego działania witaminy E w prewencji chorób sercowo- naczyniowych.

Witamina E bierze udział w przekaźnictwie nerwowym

Witamina E odgrywa ważną rolę w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Jej działanie w przekaźnictwie nerwowym zaobserwowano po raz pierwszy blisko 30 lat temu u osób z  ciężkim niedoborem witaminy E. Brak witaminy E wiązał się m.in. z zaburzeniami koordynacji ruchowej oraz osłabieniem mięśni.

Witamina E poprawia stan skóry

Witamina E wykazuje korzystne działanie na skórę:

• spowalnia procesy starzenia się skóry
• poprawia ukrwienie skóry
• wzmacnia tkankę łączną, z której zbudowana jest skóra właściwa

Jej działanie w kosmetykach określa się jako odżywiające, nawilżające, wygładzające, ujędrniające i uelastyczniające.

Witamina E jest także wykorzystywana w terapii trądziku.

Witamina E zmniejsza ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów

Dwie metaanalizy wykazały, iż wysokie spożycie witaminy E może zmniejszać ryzyko wystąpienia nowotworu płuc o 5-15 %.

Z kolei metaanaliza 47 badań nad nowotworem piersi wskazała na 11-18% zmniejszenie ryzyka nowotworu po zastosowaniu suplementacji witaminy E.

W obydwu przypadkach wysokie dawki witaminy E nie są jednak rekomendowane w prewencji nowotworowej, ze względu na ograniczenia dostępnych badań.

Witamina E poprawia jakość nasienia

Istnieją doniesienia o korzystnym wpływie suplementacji witaminy E na produkcję i jakość nasienia.

W przeprowadzonych badaniach, dawki 400 mg/dobę witaminy E/dobę wpływały na poprawę stężenia i ruchliwości plemników pacjentów z oligoasthenozoospermią (OAT).

Witamina E może zmniejszać ryzyko katarakty

Na zmniejszone ryzyko katarakty (inaczej zaćma, zmętnienie soczewki oka) może mieć wpływ wysokie spożycie witaminy E oraz dodatkowa suplementacja (7 mg/dobę).

Z drugiej strony nie zaobserwowano korzystnego wpływu witaminy E w zwyrodnieniu plamki żółtej (AMD, ang. Age-related Macular Degenaration).

Gdzie występuje Witamina E?

Witamina E znajduje się zarówno w produktach pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego.

Najbogatszym źródłem witaminy E są oleje roślinne, warzywa i orzechy

Witamina E znajduje się w produktach spożywczych stanowiących podstawę codziennej diety. Należą do nich:

• tłuszcze roślinne: m.in. oleje (m.in. słonecznikowy i krokoszowy), margaryna, masło
• produkty zbożowe: m.in. otręby pszenne, płatki owsiane, chleb pełnoziarnisty
• orzechy: m.in. migdały, orzechy laskowe, arachidowe
• warzywa: m.in. jarmuż, brokuły, kapusta włoska, papryka

Najmniej witaminy E znajduje się w mleku i jego przetworach (niewzbogaconych w witaminę E), mięsie, rybach i owocach.

W witaminę E wzbogaca są niektóre grupy produktów spożywczych takie jak: soki warzywne i owocowo-warzywne, oleje, margaryny, produkty śniadaniowe zbożowe, mleko i przetwory mleczne. Żywność taka nosi miano żywności funkcjonalnej.

Witamina E jako dodatek do żywności (E306-309)

Witamina E stosowana jest jako dodatek do żywności o numerach:  

• E 306 - mieszanina tokoferoli,
• E 307- α-tokoferol,
• E 308- γ tokoferol,
• E 309- δ-tokoferol

Dodawana jest do: tłuszczów i olejów, preparatów do początkowego i dalszego żywienia niemowląt, przetworzonej żywność na bazie zbóż oraz żywności dla niemowląt i małych dzieci (np. herbatniki, sucharki).

Pełni funkcję przeciwutleniacza i konserwantu, dodawana jest w ilości zgodnej z zasadą quantum satis.

Witamina E dawkowanie

Zapotrzebowanie na witaminę E jest zależne od płci i wieku

Zapotrzebowanie na witaminę E wzrasta wraz z wiekiem tylko w niewielkim stopniu. Dzieci w wieku 1-9 lat, bez względu na płeć, potrzebują 6-7 mg witaminy E.

Chłopcy i mężczyźni mają nieco wyższe (10 mg/dobę) zapotrzebowanie na witaminę E niż dziewczęta i kobiety  (8 mg/dobę).

Zalecane dzienne spożycie (RDA, ang. Recommended Dietary Allowances) witaminy E dla osoby dorosłej wynosi 12 mg/dobę.

Kobiety w czasie ciąży i laktacji potrzebują więcej witaminy E

W ciąży i laktacji kobiety powinny spożywać więcej witaminy E - odpowiednio o 2 i 3 mg/dobę. Taką dodatkową ilość witaminy E łatwo jest dostarczyć wraz z dietą.

Dopuszczalne dzienne spożycie witaminy E dla osoby dorosłej wynosi 270-300 mg/dobę

Dopuszczalne (maksymalne) dzienne spożycie witaminy E dla osoby dorosłej jest blisko 30-krotnie wyższe niż zalecane normy- wynosi 270-300 mg/ dobę. Dla dzieci dawki te są odpowiednio niższe, między 100-260 mg/dobę.

Suplementy witaminy E mogą zawierać dawki nawet 100 mg/witaminy E w 1 kapsułce. Spożycie 3 kapsułek może równać się maksymalnemu dopuszczalnemu spożyciu witaminy E na dobę.

Witamina E - przyczyny i skutki niedoboru

Niewłaściwa dieta bardzo rzadko jest przyczyną wystąpienia niedoboru witaminy E

Niedobór witaminy E z powodu niewłaściwej diety jest obserwowany bardzo rzadko, ze względu na występowanie tego składnika licznych produktach spożywanych na co dzień (oleje roślinne, zboża, warzywa).

Niedobór witaminy E jest spotykany w przebiegu niektórych chorób

Osoby zdrowe zazwyczaj nie są zagrożone niedoborem witaminy E. Do niedoboru może dochodzić w chorobach takich jak:

• schorzenia upośledzające wchłanianie tłuszczów (a więc i witamin w nich rozpuszczalnych: A, D, E, K) takie jak: mukowiscydoza, resekcja jelita, cholestaza, niedoczynność zewnątrzywydzielnicza trzustki
• ciężkie niedożywienie
• zaburzenia hematologiczne ( β-talasemia, anemia sierpowata, niedobór dehydrogenazy glukozo-6 fosforanowej)
•  defekty genetyczne (mutacja w białku transportującym tokoferol  (TTP), izolowany niedobór witaminy E)

Ciężki niedobór witaminy E może prowadzić do niebezpiecznych powikłań

Brak witaminy E może skutkować pojawieniem się:

• zaburzeń neurologicznych, w tym utraty czucia, problemów z chodzeniem i utrzymaniem równowagi
• uszkodzenia siatkówki oka
• osłabienia mięśni
• niedokrwistości hemolitycznej

Choć niedobór witaminy E jest spotykany bardzo rzadko, warto sprawdzić jej niedobór np. u osób z celiakią czy mukowiscydozą.

Laboratoria oferują głównie badanie zawartości tokoferolu w surowicy krwi, ale na wynik testu wpływa wiele zmiennych (m.in. stan fizjologiczny, palenie papierosów i ciąża). W chorobach, w których niedobór witaminy E może prowadzić do wystąpienia poważnych objawów, wykorzystuje się m.in. test hemolizy erytrocytów.

Witamina E – przyczyny i skutki nadmiaru

Nadmiar witaminy E występuje bardzo rzadko

Nadmiar witaminy E w organizmie jest zjawiskiem bardzo rzadkim. Witamina E jest dobrze tolerowana przez organizm. Charakteryzuje się niską toksycznością, wynikającą z rozwiniętych mechanizmów zapobiegających nadmiernej akumulacji  w organizmie.

Ryzyko przedawkowania witaminy E pojawia się w przypadku przyjmowania suplementów diety.

Hiperwitaminoza witaminy E może wystąpić w przypadku wielokrotnego przekroczenia dopuszczalnego maksymalnego poziomu spożycia (UL - ang. The Tolerable Upper Intake Level), który wynosi odpowiednio dla:

• Dzieci w wieku 1-3 lat – max 100 mg/dzień
• Dzieci w wieku 4-6 lat – max 120 mg/dzień
• Dzieci w wieku 7-10 lat – max 160 mg/dzień
• Dzieci w wieku 11-14 lat – max 220 mg/dzień
• Młodzież w wieku 15-17 lat - max 260 mg/dzień
• Dorośli- max 300 mg/ dobę

Za toksyczną dawkę witaminy E uznaje się 2 g/dobę.

Objawy nadmiaru witaminy E są niespecyficzne i mogą zależeć od wielkości dawki

Istnieje niewiele badań dotyczących występowania niepożądanych objawów wskutek nadmiaru witaminy E.

W badaniach z lat 80’, u zdrowych dorosłych dawki 200-800 mg / dzień witaminy E były na ogół dobrze tolerowane, choć w niektórych przypadkach mogły wywoływać zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Dawki  800-1200 mg / dobę prowadziły do wystąpienia działania przeciwpłytkowego i krwawienia. Dawki te przyczyniały się też do: bólu głowy, zmęczenia, zaburzeń emocjonalnych i żołądkowo-jelitowych, zakrzepowego zapalenia żył, bólu piersi, zmiany poziomu lipidów i lipoprotein w surowicy, zmian w czynności tarczycy, nudności, biegunki, osłabienia, niewyraźnego widzenia i dysfunkcji gonad.  

Brak jest spójności między badaniami pod względem rodzajów obserwowanych działań niepożądanych.

Nadmiar witaminy E przy jednoczesnym niedoborze witaminy K może powodować krwotoki

Wysokie dawki witaminy E prowadzą do hamowania agregacji płytek krwi, przez co mogą powodować wystąpienie krwotoku.

W związku z tym przyjmowanie dużych dawek witaminy E z lekami przeciwzakrzepowymi lub przeciwpłytkowymi może zwiększać ryzyko krwawienia, zwłaszcza w połączeniu z niskim spożyciem witaminy K.

Nadmiar witaminy E może zwiększać ryzyko niewydolności serca

W  badaniu Lonn i wsp. przyjmowanie witaminy E w dawce 400 IU (270 mg) w ciągu 7 lat interwencji wiązało się z wyższym ryzykiem niewydolności serca oraz częstszą hospitalizacją z tego powodu w porównaniu do grupy placebo

W badaniu Marchioli i wsp. w grupie 8415 pacjentów z przebytym zawałem mięśnia sercowego, suplementowano witaminę E w ilości 300 mg/dobę. W grupie pacjentów z dysfunkcją lewej komory, zażywających witaminę E zaobserwowano aż 50% wzrost ryzyka wystąpienia niewydolności serca.

Odmienne rezultaty zaobserwowano w badaniu Chae U. i wsp. Wśród 39 815 zdrowych kobiet w wieku powyżej 45 lat suplementowano witaminę E w dawce 600 IU co drugi dzień.  Po 10 latach interwencji nie zaobserwowano wpływu suplementacji na ryzyko wystąpienia niewydolności serca.

Nadmiar witaminy E zwiększa ryzyko udaru krwotocznego

E. Schurks i wsp. ocenili wpływ suplementacji witaminą E na ryzyko wystąpienia udaru niedokrwiennego oraz udaru krwotocznego w dziewięciu randomizowanych próbach kontrolnych (liczba osób: 118 765).

Metaanaliza ujawniła, że witamina E zwiększyła ryzyko udaru krwotocznego o 22% i zmniejszyła ryzyko udaru niedokrwiennego o 10%.

Biorąc pod uwagę stosunkowo niewielkie zmniejszenie ryzyka udaru niedokrwiennego oraz wysokie zwiększenie ryzyka udaru krwotocznego, należy być bardzo ostrożnym w suplementacji witaminy E.

Nadmierna suplementacja witaminy E może zwiększać śmiertelność

W dwóch metaanalizach randomizowanych badań klinicznych zaobserwowano niewielki, ale istotny statystycznie wzrost śmiertelności wśród osób suplementujących witaminę E. Wyższa śmiertelność występowała u osób suplementujących witaminę E w dawce 400 IU dziennie lub wyższej.

Przyczyny wpływu witaminy E na zwiększoną śmiertelność są niejasne, dlatego należy zachować ostrożność w suplementacji tą witaminą.

Nadmiar witaminy E może zmniejszać skuteczność chemioterapii i radioterapii

Badania na temat wpływu antyoksydantów na skuteczność terapii nowotworowej są sprzeczne. Przyjmuje się, iż suplementacja antyoksydantami może nie przynosić żadnego pozytywnego efektu, a co więcej, nawet działać niekorzystnie. 

Ograniczona liczba badań RCT (Randmised Controlled Trials) wykazała, iż suplementacja antyoksydantów w dużych dawkach podczas radioterapii zmniejsza miejscową kontrolę guza i skraca czas przeżycia pacjentów z nowotworem.

Przykładowo, Ferreira i wsp. zaobserwowali, iż suplementacja witaminy E powodowała redukcję objawów zapalenia błony śluzowej u osób z nowotworem głowy i szyi, ale jednocześnie autorzy doświadczenia odnotowali zmniejszenie przeżywalności o 2 lata.

W metaanalizie 22 badań stwierdzono, że suplementy antyoksydacyjne nie mają efektu prewencyjnego w przypadku nowotworów. Co więcej ich stosowanie znacznie zwiększało ryzyko raka pęcherza.

Na chwilę obecną nie ma jednoznacznych wytycznych dotyczących suplementacji antyoksydantami.

 

Interakcje z lekami i żywnością

Witamina E wchodzi w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi i estrogenami

Witamina E działa przeciwnie do witaminy K, dlatego zaburza działanie leków przeciwzakrzepowych, tzw. antagonistów witaminy K –acenokumarolu oraz warfaryny. Osłabia ich działanie, co może prowadzić do wystąpienia krwawień oraz powikłań krwotocznych.

Doustne środki antykoncepcyjne mogą powodować zmniejszenie ilości witaminy E i koenzymu Q w organizmie.

Witamina E wchodzi w korzystne interakcje z witaminą C, koenzymem Q i selenem oraz niekorzystne z witaminą K

Witamina E współdziała z witaminą C, koenzymem Q i selenem, zwiększając zdolności antyoksydacyjne organizmu.